Het werk van een forensisch psychiater

Weblogbericht | 18-03-2019 | Theo Bakkum

Op mij was het van toepassing, want wat wilde ik graag weten of andere mensen zich net zo geremd, onbeholpen en vervuld van twijfels over zichzelf voelden als de jonge arts die ik toen was.

En waar de opleider had gesuggereerd (Freud was nog volop aanwezig in het curriculum) dat die nieuwsgierigheid vooral de seksualiteit gold en daarmee een afkeurenswaardige voyeuristische kwaliteit bezat, kon ik dat wegrationaliseren door nieuwsgierigheid te beschouwen als het begin van elk wetenschappelijk onderzoek.

Onder het motto: The proper study of mankind is man. Zo werd ik psychiater en leerde dat oprechte belangstelling in een medemens het begin van ieder begrijpen en behandelen is. Nieuwsgierigheid, maar zonder een ziekelijke dan wel brandende zucht naar schaamtevolle details en zonder een moreel oordeel. Nieuwsgierigheid die in een leertherapie zoveel als mogelijk van egoïsme werd ontdaan.

Nieuwsgierigheid die ook nog eens drie wegen kon gaan, die zich lieten integreren tot een drie-eenheid. Een biologische met lichamelijke verklaringen, een sociale met de invloeden van de omgeving en een psychologische met gedachten en gevoelens als drijfveren. Gezamenlijk het biopsychosociale model als een leerstuk voor de uitoefening van de psychiatrie.

In conflict met de samenleving

En toen kwam de forensische psychiatrie op mijn pad. Wat een uitdaging was dat! Voor de rechtbank, en in het verlengde daarvan de maatschappij, inzichtelijk maken wat ten grondslag kon liggen aan iemands gedrag en hoe dat in de toekomst misschien voorkomen zou kunnen worden.

En wat voor gedrag! Gedrag dat niet geaccepteerd wordt, dat mogelijk strafbaar is, waar mensen niet voor uit willen komen, wat mensen voor zichzelf niet durven of kunnen toegeven. Nu had mijn nieuwsgierigheid helemaal haar doel gevonden.

In de rapporten voor de rechtbank is het mogelijk met een diepgang en gedetailleerdheid over een individu en diens problematiek te schrijven die in de gewone geestelijke gezondheidszorg verloren is geraakt (evenals Freud, helaas, die een groot schrijver was). Het moeten vertalen naar juridische begrippen en naar een maatschappelijk oor dwingt tot zorgvuldig taalgebruik en een evenwichtige schildering. Het product van de nieuwsgierigheid moet ingekaderd zijn en ten dienste staan van de samenleving en zo mogelijk van het individu dat in conflict is gekomen met die samenleving.

Menswaardig bestaan

Nu ben ik meer dan 20 jaar forensisch psychiater bij het Nederlands Instituut voor Forensische Psychiatrie en Psychologie en nog steeds nieuwsgierig. Mijn vraag naar het waarom van gedrag is minder geworden. Dat antwoord is vaak banaal: het gaat om geld, macht en seks; mensen zijn vaak èn beperkt èn eigenwijs; mensen willen vaak dingen die niet goed voor ze zijn, zoals alcohol, drugs en het niet nemen van medicatie; mensen hebben veel pech en worden getroffen door een stoornis.

Dit antwoord geldt beslist niet uitsluitend voor een forensische populatie. In de loop der jaren is vooral sterker geworden mijn vraag naar hoe te veranderen, hoe een menswaardig bestaan te bereiken voor iemand die er niet om gevraagd heeft te zijn wie hij is. Ik hoop dat het me af en toe gelukt is en nog mag lukken.